ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΙΔΙΟΓΡΑΦΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΔΙΑΘΕΤΗ ΧΩΡΙΣ ΣΤΕΝΟΥΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ (Ν. 4182/2013 και Ν.4335/2015)

Καταχώρηση 2016/01/20

Το ελληνικό κληρονομικό δίκαιο προβλέπει τους εξής τύπους διαθήκης: την ιδιόγραφη (1721ΑΚ), την μυστική (1738ΑΚ) και την δημόσια (1724επ. ΑΚ) και μερικές περιπτώσεις σύνταξης έκτακτης διαθήκης (1749-1757ΑΚ) σε συγκεκριμένες οριζόμενες στο νόμο έκτακτες συνθήκες, οι οποίες όμως έχουν περιορισμένη χρονική ισχύ (βλ. 1758ΑΚ). Βασική αρχή που διέπει το κληρονομικό δίκαιο είναι ότι οι τρεις ανωτέρω βασικοί τύποι διαθήκης που προβλέπονται από τον Αστικό Κώδικα (πλην της έκτακτης που έχει περιορισμένη χρονική ισχύ και συντάσσεται υπό εξαιρετικές συνθήκες), δηλαδή η ιδιόγραφη, η μυστική και η δημόσια, έχουν ίδια ισχύ και καμία εξ αυτών δεν θεωρείται αυξημένης ισχύος έναντι των άλλων.

άρθρο 77 του Ν. 4182/2013

Ωστόσο με το άρθρο 77 του Ν. 4182/2013 ορίσθηκε για πρώτη φορά ότι: «Εξωτικός εγκαθίσταται ως κληρονόμος κληρονομιάς που δεν έχει εξ αδιαθέτου κληρονόμους μόνο με δημόσια διαθήκη». Περαιτέρω ορίσθηκε ότι: «Αν με ιδιόγραφη διαθήκη διαθέτη που δεν είναι εν ζωή κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου έχει εγκατασταθεί εξωτικός ως κληρονόμος κληρονομιάς που δεν έχει εξ αδιαθέτου κληρονόμους, το δικαστήριο διατάσσει γραφολογική πραγματογνωμοσύνη προκειμένου να αποδειχθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη. Στην περίπτωση αυτή καλείται υποχρεωτικά στη δίκη, τριάντα (30) τουλάχιστον ημέρες πριν τη συνεδρίαση, το Ελληνικό Δημόσιο.»

Με τη συγκεκριμένη διάταξη ορίσθηκε ότι οι σχετικές ιδιόγραφες και μυστικές διαθήκες είναι άκυρες κατά διάσπαση του κανόνα της ίσης τυπικής ισχύος των διαφόρων τύπων διαθηκών.

Η διατύπωση της συγκεκριμένης διάταξης δημιούργησε πολλά ερμηνευτικά προβλήματα. Ειδικότερα ο όρος «εξωτικός» δεν απαντάται πουθενά στον Αστικό Κώδικα ή στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και το περιεχόμενό του μόνο ως γνωστό θα μπορούσε να θεωρηθεί. Από τη διατύπωση της διάταξης προκύπτει ότι μάλλον αναφέρεται σε πρόσωπο, το οποίο κληρονομεί με την διαθήκη, αλλά δεν περιλαμβάνεται στους εξ αδιαθέτου κληρονόμους του θανόντος.

Περαιτέρω, σύμφωνα με τις 1813-1824ΑΚ, δεν υφίσταται κληρονομία χωρίς εξ αδιαθέτου κληρονόμους, αφού το Ελληνικό Δημόσιο καλείται, σύμφωνα με το 1824ΑΚ στην 6η τάξη ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος, εάν δεν υφίσταται κανένας άλλος για να κληρονομήσει τον διαθέτη, χωρίς μάλιστα να μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία. Συνεπώς, σύμφωνα με το ισχύον σύστημα κληρονομικής διαδοχής δεν υφίσταται πρόσωπο, το οποίο να μην έχει εξ αδιαθέτου κληρονόμο, όπως αναφέρεται στο άρθρο 77 του Ν. 4182/2013 και η συγκεκριμένη διάταξη με αυστηρή γραμματική ερμηνεία θα έπρεπε να παραμείνει ανεφάρμοστη ως άνευ αντικειμένου.

Διαθήκες που έχουν συνταχθεί από διαθέτες που στερούνται συγγενών

Από τη συγκεκριμένη διάταξη εξ αντιδιαστολής συναγόταν ότι για τις διαθήκες που έχουν συνταχθεί από διαθέτες που στερούνται συγγενών (πόσο στενών βέβαια δεν οριζόταν ακριβώς στη συγκεκριμένη διάταξη) και που ήταν εν ζωή κατά την έναρξη ισχύος του Ν. 4182/2013, ήταν δυνατό να εγκατασταθεί κληρονόμος μόνο με δημόσια διαθήκη.

Δ. Παπαδοπούλου-Κλαμαρή

Η βάναυση παραβίαση της ιδιωτικής αυτονομίας είναι σαφής. Ορθά μάλιστα παρατηρήθηκε (Βλ. Δ. Παπαδοπούλου-Κλαμαρή: Η ιδιόγραφη διαθήκη στο στόχαστρο, ΝοΒ 2014/229επ.) ότι με τη διάταξη αυτή παραβιάζεται η αρχή της ελευθερίας του διατιθέναι, που αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα της συνταγματικής προστασίας της ιδιωτικής αυτονομίας και της ιδιοκτησίας και δημιουργούσε μεγάλη ανασφάλεια δικαίου, αφού ουσιαστικά καταργούσε σε ορισμένες περιπτώσεις την ισχύ της ιδιόγραφης και της μυστικής διαθήκης, δηλαδή δύο τύπων διαθήκης ιδιαίτερα διαδεδομένων στην πράξη και προσιτών στο μέσο κοινωνό του δικαίου.

Η διάταξη αυτή, όπως ήταν αναμενόμενο και φυσικό, καταργήθηκε και μάλιστα αναδρομικά με την παρ. 9 του άρθρου ένατου του άρθρου 1 του Ν. 4335/2015 και ορίσθηκε ότι τα τροποποιημένα εδάφια γ’ και δ’ της παραγράφου 3 του άρθρου 808 ΚΠολΔ ανατρέχουν στην έναρξη ισχύος του άρθρου 77 του Ν. 4182/2013. Με το άρθρο έκτο του άρθρου 1 του Ν. 4335/2015 αντικαταστάθηκε το 808 παρ. 3 ΚΠολΔ, το οποίο πλέον ορίζει ότι: «Η κήρυξη ιδιόγραφης διαθήκης ως κυρίας γίνεται με πράξη του αρμόδιου για τη δημοσίευσή της ειρηνοδίκη, εφόσον πιθανολογηθεί γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη.

Όταν η διαθήκη δημοσιεύθηκε από προξενική αρχή, αρμόδιος για να την κηρύξει κύρια είναι ο ειρηνοδίκης του δικαστηρίου της κληρονομιάς. Όταν με ιδιόγραφη διαθήκη ορίζεται αποκλειστικά κληρονόμος πρόσωπο που δεν είναι σύζυγος του διαθέτη ή δεν έχει με τον διαθέτη συγγενική σχέση τουλάχιστον τέταρτου βαθμού, διατάσσεται γραφολογική πραγματογνωμοσύνη προκειμένου να αποδειχθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη. Στην περίπτωση αυτή καλείται υποχρεωτικά, εξήντα (60) τουλάχιστον ημέρες πριν από τη συνεδρίαση, το Ελληνικό Δημόσιο.».

Κατάργηση του άρθρου 77 του Ν. 4182/2013

Μετά την κατάργηση του άρθρου 77 του Ν. 4182/2013 και μάλιστα αναδρομικά θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι δεν υφίσταται ακυρότητα των ιδιόγραφων ή μυστικών διαθηκών ακόμη και εάν με αυτές εγκαθίστανται κληρονόμοι πρόσωπα που δεν θα καλούνταν κατά την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή του κληρονομούμενου.

Οι διαθήκες αυτές είναι σε κάθε περίπτωση έγκυρες και είναι δυνατό να δημοσιευτούν κανονικά κατά την προβλεπόμενη στον ΚΠολΔ διαδικασία. Απλώς πλέον τίθενται πρόσθετες διατυπώσεις για την κήρυξη ως κυρίας της ιδιόγραφης διαθήκης με την οποία ορίζεται αποκλειστικά κληρονόμος πρόσωπο που δεν είναι σύζυγος του διαθέτη ή δεν έχει με τον διαθέτη συγγενική σχέση τουλάχιστον τέταρτου βαθμού, διατάσσεται γραφολογική πραγματογνωμοσύνη προκειμένου να αποδειχθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη και καλείται στη σχετική δίκη και το Ελληνικό Δημόσιο.

Αντίθετα θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι οι σχετικές πρόσθετες διατυπώσεις δεν απαιτούνται στην περίπτωση απλής δημοσίευσης διαθήκης (υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στην απλή δημοσίευση διαθήκη και στην κήρυξή της ως κυρίας, που προβλέπονται από την παρ. 1 και παρ. 3 αντίστοιχα του 808 ΚΠολΔ). Αντίστοιχα οι συγκεκριμένες διατυπώσεις δεν απαιτούνται όταν με την ιδιόγραφη διαθήκη εγκαθίστανται κληρονόμοι πρόσωπα που έχουν με τον διαθέτη συγγενική σχέση τουλάχιστον τέταρτου βαθμού και ταυτόχρονα και τρίτα πρόσωπα που έχουν απώτερη συγγενική σχέση (π.χ 5ου βαθμού) ή δεν έχουν καθόλου συγγενική σχέση με τον διαθέτη.

Καλληδώνης Νικόλαος

Δικηγόρος

Μ.Δ.Ε Αστικού και Ποινικού Δικαίου

nkallidonis@yahoo.com